Manuscript Summary:The first page of this manuscript contains a note in Latin, listing the six texts that make up the volume; the note is contemporaneous with the manuscript that was executed during the 12th century. The note identifies four of the texts as treatises by Augustine – De doctrina christiana, Contra Felicianum arrianum, Explanatio epistolae ad Galatas, De consensu quatuor evangelistarum – and reports not knowing "nescitur" who wrote the last two texts. Modern criticism recognized in these texts the De vita christiana attributed to Fastidius (4th-5th century) and a treatise on the Trinity identified as the Pro fide catholica and attributed to Fulgentius Ruspensis (467-532). This copy was executed very carefully, the text was checked and corrected, and the main divisions are marked by elegant ornamental initials in red and blue. The origin of the manuscript, before its publication in the 1620 catalog of printed books and manuscripts of the Bibliothèque de Genève, is unknown.(rou)
Standard description: Isabelle Jeger, Catalogue des manuscrits latins 1-376, Genève 2016, pp. 107-109.
Show standard description
Online Since: 10/08/2020
Genève, Bibliothèque de Genève, Ms. lat. 15
Parchment · 168 ff. · 36.5 x 26.7 cm · 12th century
Composite manuscript with theological texts
How to quote:
Genève, Bibliothèque de Genève, Ms. lat. 15, Spine – Composite manuscript with theological texts (https://www.e-codices.ch/en/list/one/bge/lat0015)
Isabelle Jeger, Catalogue des manuscrits latins 1-376, Genève 2016, pp. 107-109.
Manuscript title: Traités de saint Augustin, de Fastidius et de Fulgence de Ruspe (ou attribués à eux)
Date of origin: XIIe siècle
Support: parchemin
Extent:
168 folios
Format: 365 x 267 mm
Foliation: foliotation au crayon notée en bas de page de dix en dix (foliotation erronée à partir du f. 30) ; foliotation moderne à l’encre rouge, suivie ici
Collation: cahier-type : quaternion (8 folios); signatures de « a » (f. 8v) à « u » (f. 160v)
Condition: nombreux folios présentant des trous antérieurs à l’écriture ; plusieurs coutures de réparation ; plusieurs folios déchirés ; plusieurs folios au format inégal
Page layout:
réglure à la mine de plomb; piqûres; deux colonnes; 36 lignes
Writing and hands:
écriture gothique
Decoration:
quelques grandes initiales peintes en rouge et bleu (voir par exemple au f. 69v et f. 88r)
initiales rouges
titres rubriqués
Additions:
corrections dans les marges
sur le contreplat supérieur, une notice de 10 lignes écrite en latin par Hermann Hagen de Berne, le 16 septembre 1871 ; H. Hagen (1844-1898) fut nommé professeur des langues classiques à l’Université de Berne en 1873 ; il est l’auteur d’un Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque de Berne
Binding: reliure en cuir brun clair sur plats en carton; les deux plats sont estampés d’un décor composé de neuf compartiments, avec un fleuron central; 5 nerfs; dos estampé de 4 fleurons insérés dans les entrenerfs; inscription au dos en lettres dorées : AUGUSTINU / DE / DOCTRINA / CHRISTIAN / &C
Contents:
Auteurs des textes: Saint Augustin (354-430 ; évêque d’Hippone de 396 à 430); Fastidius (IVe-Ve s. ; pélagien ; il aurait été évêque des Bretons); Fulgence de Ruspe (467-532 ; élu évêque de Ruspe en Afrique du Nord, en 507)
En mars 2007, Jean-Louis Feiertag de l’Université de Fribourg en Suisse (Département d’Histoire de l’Eglise) nous a fait part des informations suivantes :
- le texte du De vita christiana copié aux f. 46v-54v de ce Ms. lat. 15 est étroitement apparenté à celui du Ms. 201 de la Bibliothèque municipale de Grenoble, lequel est originaire de la Chartreuse de Portes (France, Ain) ;
- ces deux manuscrits, le Ms. lat. 15 de la BGE et le Ms. 201 de la Bibliothèque municipale de Grenoble, sont tous deux datés du XIIe siècle et présentent un contenu presque identique.
F. 1rHec continentur in hoc volumine : sancti Augustini episcopi de doctrina christiana libri IIIIor ; de vita christiana qui cuius sit nescitur liber I ; item sancti Augustini contra Felicianum arrianum I ; tractatus de trinitate nescitur cuius ; item sancti Augustini explanatio epistolae ad Galatas ; de consensu IIIIor evang[e]listarum libri IIIIor.
1.
f. 1v-46vSaint Augustin: De doctrina christiana
(en quatre livres)
(f. 1v)
Incipit retractatio Aurelii Augutini episcopi in libris de doctrina christiana. Libros de doctrina christiana cum imperfectos comperissem perficere …
(f. 2r-3r)
: Prologue
Incipit prologus beati Augustini episcopi in libro de doctrina christiana. Sunt precepta quaedam tractandarum scripturarum …
(f. 3r-9v)
Livre IDue sunt res quibus nititur omnis tractatio scripturarum …
(f. 32v-46v)
Livre IV
… quantulacumque potui facultate disserui. Explicit liber quartus sancti Augustini episcopi de doctrina christiana.
Patrologie Latine, t. 34, col. 15-122
Corpus Christianorum. Series Latina, t. 32 (1962), p. 1-167
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. 80 (1963), p. 3-169
Œuvres de saint Augustin, t. 11/2 : La doctrine chrétienne. De doctrina christiana, texte critique du CCL revu et corrigé, introd. et trad. de Madeleine Moreau, annotation et notes complémentaires d’Isabelle Bochet et Goulven Madec, Paris, Institut d’Etudes Augustiniennes, 1997.
Clavis Patrum Latinorum, 3e édition, 1995, n° 263, p. 105
2.
f. 46v-54vDe vita christiana
texte attribué à Fastidius
f. 46vIncipit liber nescitur cuius de vita christiana. Ut ego peccator et ultimus insipientior ceteris et imperitior universis. …–…
f. 54v Et cum fueris talis nostri memento qui te tantum diligimus, ut quod tibi prestare presentes non possumus, confe- ramus absentes. Explicit liber nescitur cuius de vita christiana.
Patrologie Latine, t. 50, col. 383-402
3.
f. 54v-63rContra Felicianum arrianum
attribué à saint Augustin
f. 54vIncipit liber sancti Augustini episcopi contra Felicianum arrianum. Extorsisti mihi dilectissime fili ut de unitate trinitatis …–…
f. 63r cum justis ceperit retribuere mercedem. Explicit liber beati Augustini episcopi contra Felicianum arrianum.
Patrologie Latine, t. 42, col. 1157-1172
Patrologie Latine, t. 62, col. 333-352
Clavis Patrum Latinorum, 3e édition, 1995, n° 808, p. 272
4.
f. 63r-68rPro fide catholica
texte attribué à Fulgence de Ruspe
f. 63rIncipit tractatus nescitur cuius de trinitate. Catholicae fidei fidissimum fundamentum post Christum apostolos esse certa fidei testatur integritas …–…
f. 68r Qui potest capiat. Qui nondum potest, oret ut capiat, credat ut capiat, quia scriptum est : nisi credideritis, non intelligetis. Explicit tractatus nescitur cuius de trinitate.
Patrologie Latine, t. 65, col. 707-720
Corpus Christianorum. Series Latina, t. 90 (1961), p. 235-260
Clavis Patrum Latinorum, 3e édition, 1995, n° 843, p. 279
5.
f. 68r-87vExplanatio epistolae ad GalatasSaint Augustin
(f. 68r-v)
Incipit retractatio Aurelii Augustini episcopi in explanatione epistolae ad Galatas. Post hunc librum exposui eisdem apostoli epistolam ad Galatas …
(f. 68v-69r)
: Prologue
Incipit prologus. Causa propter quam scribit apostolus ad Galatas haec est …
f. 69rIncipit explanatio epistolae ad Galatas. Paulus apostolus non ab hominibus neque per hominem …–…
f. 87v et in nonnullis aliis epistolis ea utitur. Gratia domini nostri Ihesu Christi cum spiritu vestro, fratres, amen. Expositio Aurelii Augustini in epistola ad Galatas explicit.
Patrologie Latine, t. 35, col. 2105-2148
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. 84
Clavis Patrum Latinorum, 3e édition, 1995, n° 282, p. 110
6.
f. 88r-168rDe consensu quatuor evangelistarumSaint Augustinf. 88r Incipit retractatio beati Augustini episcopi in libro de consensu IIIIor evangelistarum. Per eosdem annos quibus paulatim libros …
(f. 88r-99v)
Livre IIncipit liber beati Augustini episcopi de consensu IIIIor evangelistarum. Inter omnes divinas auctoritates quae sanctis litteris. …
(f. 99v-138v)
Livre II
(avec la liste des 79 chapitres)
(f. 138v-163r)
Livre III
(avec la liste des 25 chapitres)
(f. 163r-168r)
Livre IV
(avec la liste des 10 chapitres)
… f. 168r altius commendat, apud eum discipulis pedes lavat.
Patrologie Latine, t. 34, col. 1041-1230
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, t. 43
Clavis Patrum Latinorum, 3e édition, 1995, n° 273, p. 107
Acquisition of the manuscript: Nous ignorons quels furent les possesseurs de ce manuscrit ainsi que la date de son entrée à la Bibliothèque de Genève, mais il figure dans le Catalogue des livres imprimés et manuscrits rédigé en 1620 (cf. Arch. BPU, Dk 2, f. 4v).