Kurzcharakterisierung:Seit dem 13. Jahrhundert hatten die Quatuor libri sententiarum, eine von Petrus Lombardus Mitte 12. Jahrhundert zusammengestellte Sammlung von Lehräusserungen der Kirchenväter zu wichtigen theologischen Problemen, an den theologischen Fakultäten den Status eines Handbuches. Sie waren grundlegender Teil des Grundstudiums und wurden in Vorlesungen und Kommentaren intensiv interpretiert. Die im 14. Jahrhundert entstandene Handschrift aus der Kettenbibliothek des Basler Dominikanerkonventes enthält Kommentare unter anderem von Heinrich de Cervo, Wilhelm von Ockham oder Jakobus von Altavilla.(gam/flr)
Einband:
14./15. Jahrhundert, rotes Schafleder (Rücken geflickt); Schnitt gelb; zwei Langriemenschliessen fehlen; Spiegelblatt vorn abgelöst (A), Spiegel- und Vorsatzblätter (B, C) Pergament-Urkunde, 1. Hälfte 15. Jahrhundert: Johannes zem Guldin Ringe vermacht den Basler Dominikanern zahlreichen Besitz. Ehemals Catenatus (Spuren am hinteren Deckel oben und unten); auf dem vorderen Deckel oben Spuren eines Titelschildes. In den Fälzen Pergament-Fragmente, lateinisch, 14. Jahrhundert.
1va-2vb>De diversitate distinctionum<[V]idendum est quot sunt modi distinccionum et sciendum quod quattuor sunt …–…
vel melius quam ipsummet sit
2vb-4vb>Argumenta que probant formas sillogisticas non valere in divinis et eorum soluciones.<Secundum optimam formam arguendi ex premissis verbis sequitur conclusio falsa, igitur forma sillogistica …–…
et non de signantibus veram per modum vere, et sic sit dictum de omnibus istis
5ra-6vbDefinitiones quaedam>Quid sit predicacio formalis.<Notandum quod omnis proposicio kategorica vel est vera vel falsa. Si falsa nulla talis est formalis …–…
secundum illius imitacionem quod tunc proprie diceretur ymago
7ra-8vbNota quod propter decepciones que per formas sillogisticas fieri possent in sacra theologya studencibus hic posita sunt quedam notabilia seu regule logycales ex logyca Ockam extracte de sillogismis. Nota ergo quod omnis sillogismus mediate vel inmediate regulatur per dici de omni vel dici de nullo …–…
igitur nullus homo videt asinum
9ra-19vaHenricus de Cervo O. P.: Super Sententiarum librum 1 q. 1Circa distinctionem primam primi libri sentenciarum queritur utrum deo sit fruendum. Et arguitur quod non …–…
Et sic racio non infringit dicta. Et sic sit finis huius questionis.>Explicit questio magistri Heinrici de Cervo Ordinis fratrum Predicatorum<
- Repertorium commentariorum in sententias Petri Lombardi / ed. Friedrich Stegmüller. - Bd. 1 (1947), S. 148 Nr. 315.
Kaeppeli, Thomas. - Scriptores Ordinis Praedicatorum medii aevis. - Bd. 2 (1975), S. 189 Nr. 1735 (diese Hs. nicht genannt).
- Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel: beschreibendes Verzeichnis. Abt. B, Theologische Pergamenthandschriften / bearb. von Gustav Meyer und Max Burckhardt. - Basel, 1960-1975. - Bd. 1, S. 523f. zu B V 27, 1ra-69v (diese Hs. mitbehandelt).
19vb-29raGuilelmus Ockam: Scriptum in librum primum Sententiarum, dist. 1, q. 1-4>Ockam.<Utrum tantum omni alio a deo sit utendum. Quod non arguo dupliciter, primo quod non omni alio …–…
sed non potest aliquid vltra appetere cum anxietate et tristicia
- Vgl. Hochstetter, Erich. - Studien zur Metaphysik und Erkenntnislehre Wilhelms von Ockham. - Berlin 1927, S. 2.
- Druck: Opera philosophica et theologica 1 ed. G. Gál und S. Brown. - St. Bonaventure 1967, S. 371-447 (diese Hs. genannt 18*).
29rb-30vaItem de obiecto inmediato fruicionis sunt opiniones contrarie. Dicunt enim quidam quod fruimur deo tamquam obiecto remoto …–…
sed de hiis plenius dicetur in 4° libro d. 49.
31ra-vb>De fruicione quod sit actus voluntatis.<Nota fruicionem esse actum voluntatis probant quidam sic: omnis dileccio est actus voluntatis …
; [31va ]
>Voluntas non potest habere nolle racione ultimi finis. Alia proposicio<Item predicti ponunt de hac materia aliam proposicionem scilicet istam, quamvis fruicio sit actuset sic iterum probacio non vadit ad propositum
32ra-33vbUtrum voluntas creata sine habitu supernaturali possit actum fruicionis elicere. Et arguitur quod sic quia sicut se habet intellectus ad primum principium …–…
non tamen erit actus habitus
33vb-35vbNotandum est quod de usu sunt difficultates quedam. Circa quod sit prima proposicio quod usus est actus voluntatis, quam probant quidam sic …–…
et simile est de actu voluntatis racione finis
36ra-53vbIacobus de Altavilla O. Cist.: Lectura super sententiarum librum 1 dist. 2.4-7>Distinctio 2a. Iacobus.<Utrum creatura racionalis viatrix uel beata infallibilem noticiam habere possit de divina essencia. Et arguo primo quod non quia creatura racionalis viatrix nullam potest habere …–…
[43vb:]
Ad raciones factas in principio questionis patet quid sit dicendum.>Explicit questio ista.<
[44ra:]
>Circa distinctionem 4tam 5am et 6am primi libri. Iacobus de Alta Villa.<Utrum generacionis qua deus genuit deum essencia divina sit terminus formalis aut materiale principium. Et arguo primo quod non. Deus non est generabilis …–…
[49va:]
alius tamen in persona ab eodem etc. Et sic est finis.
[49vb leer. 50ra:]
>D. 7a primi. Iacobus.<Utrum potencia generativa existens in filio dei possit exire in actu generandi. Arguitur primo quod non. Nulla potencia est in deo …–…
Racio tercia in proponendo questionem est pro conclusione tercia. Et sic est finis huius questionis
- Stegmüller, Rep. sent. 1, S. 183f. Nr. 384 (ganze Lectura); S. 433 Nr. 951 (diese Hs.).
54ra-59ra>Circa materiam d. 8 libri primi sentenciarum.<Queritur utrum in deo summe simplici sit aliqua distinctio vel pluralitas perfeccionum attributalium preveniens actualiter omnem operacionem intellectus. Et arguitur quod sic auctoritate Dam. li. primo c. 5 …–…
Et idem dicit magister in ista distinctione: hic diligenter notandum est
59ra-63vb>Item aliqua questio de perfectionibus attributalibus in divinis.<Utrum unissima dei simplicitas omnem rei et racionis a divina perfectione evacuet composicionem. Et arguitur quod sic quia si foret summa albedo …–…
quod dicuntur de deo et creatura medio modo scilicet analogice. Ad raciones opinionis opposite / [bricht ab]
66ra-73vbHenricus de Cervo O. P: Super Sententiarum librum 1 q. 2>D. octava.<Utrum deus sit componibilis cum aliquo. Et arguitur quod non quia deus est immutabilis …–…
et non composicio aliqua. Igitur non valet. Et sic patet de tota questione
Vgl. zu 9ra-19va.
74ra-83raIacobus de Altavilla O. Cist: Lectura super Sententiarum librum 1 dist. 9-12>D. 9a et 10a. Iacobus.<Utrum a patre et filio coeternus spiritus sanctus procedat per modum voluntatis. Arguo primo quod non. Filius non est coeternus patri …–…
[78vb:] nulla est opposicio aut impossibilitas. Et sic est finis questionis.
[79ra:]
>D. 11a et 12a. Iacobus.<Utrum spiritus sanctus taliter a patre et filio tamquam ab unico principio procedat ut nec genitus nec ingenitus dici debeat. Arguo primo quod questio sit falsa, quia spiritus sanctus …–…
et sic non probat contra corollarium, et sic est finis huius questionis
84ra-99rbHenricus de Cervo O. P: Super Sententiarum librum 1 q. 3>Circa distinctionem 17am primi.<Utrum caritas sit intensibilis per addictionem nove realitatis. Et videtur primo quod sic quia capiatur caritas intensa et remissa …–…
soluta in prima conclusione, secundam vero concedo et sic sufficit.>Explicit questio magistri H. de Ceruo Ordinis Predicatorum<
Vgl. zu 9ra
99va-110rbIacobus de Altavilla O. Cist.: Lectura super Sententiarum librum 1 dist. 17-20>D. 17a primi. Iacobus.<Utrum ad deum et proximum diligendum meritorie sufficiat spiritus sanctus absque eo quod aliquis creatus habitus racionali menti inhereat. Et arguo primo quod sic quia spiritus sanctus est dileccio …–…
[105va:]
non tollitur libertas arbitrii. Et sic est finis questionis.
[105vb:]
>D. 18.19 et 20a. Iacobus.<[U]trum persone divine summe coequales eque intensive invicem sint existentes. Et arguo primo quod non, quia persone divine non sunt equales …–…
et per consequens ad racionem 3am factam in capite questionis
111ra-120raHenricus de Cervo O. P: Super Sententiarum librum 1 q. 4Queritur utrum deus possit non scire illud quod scit sciencia beneplaciti id est sciencia approbacionis. Et arguitur quod sic quia ipse scit sortem …–…
sine quacumque variabilitate dei, et sic patet ad illam racionem et consimiles. Et sic sit finis huius questionis
Vgl. zu 9ra
120rb-126raIacobus de Altavilla O. Cist: Lectura 1 d. 40-41 q. 20>D. 40a.<[U]trum quelibet intellectualis creatura sit absque quocumque cur divina voluntate antecedente predestinata vel reprobata. Et arguitur primo quod non. Non quilibet homo …–…
et sic subtrahere ab uno aliquid sibi debitum, et sic est finis huius questionis
127ra-129vbIacobus de Altavilla O. Cist.: Lectura super Sententiarum librum 1 dist. 15.16>D. 15a et 16a. Iacobus.<[U]trum spiritus sancti diffusio in mente viatoris racionali sit temporalis processio distincta a sua spiracione eternali. Et arguo primo quod non, quia spiritus sanctus non diffunditur …–…
ut dicit conclusio, sed illa est inmutabilis, ergo. Ex quibus omnibus/ [bricht ab]
Vgl. zu 36a
130ra-156raHenricus de Cervo O. P: Super Sententiarum librum 2Queritur utrum creacio sit possibilis et arguitur primo quod non, quia ex nichilo nichil fit …–…
vel simplici emanacione rerum quam ipsi non cognoverunt. Sic sit dictum de tota questione. Deo gracias
Vgl. zu 9ra
158ra-161ra>De potencia creandi an sit communicabilis creature.<[U]trum potencia creandi sit communicabilis creature. Notandum quod nulli catholico est dubium …–…
et sic necessario precederet ipsum aliquid, et per consequens non crearetur
[160rb leer]
162va-168rb[U]trum deus potuerit mundum produxisse ab eterno. Circa istam questionem sunt opiniones contrarie doctorum, et ideo ponende sunt opiniones …–…
quare deus creavit vel causavit aliquid
170ra-176ra[U]trum in speciebus latitudo sit infinita. Arguitur primo quod sic, quolibet gradu dato potest in duplo dari maior …–…
ut puta motum primi mobilis. Et sic ista racio non valet
177ra-179rbAdam Wodeham O. F. M (?): Quaestio in Sententiarum librum 4>Adam in quarto.<[U]trum pena infernalis possit esse insensibilis dampnato. Et arguitur quod sic quia quolibet actu qui est peccatum mortale potest esse actus …–…
Et tamen est aliqua redempcio secundum modos predictos. Igitur etc. Explicit
- Schneyer, Rep. sent. 1, S. 13-18 Nr. 39-41 (diese Hs. nicht genannt, diese Quaestio nicht zitiert).
179va-181rb[U]trum peccatum impediat satisfactionem. Et arguitur primo quod non, quia totus actus informatur ex intencione …–…
ego possem diminuere penam hominis laborantis sub onere, vel minuendo/ [bricht ab]
182ra-188vb>D. 24 et 25.<Utrum voluntas creata sit potencia formaliter libera. Circa istam questionem introducuntur multe difficultates a doctoribus …–…
unde patet quod li[berum] ar[bitrium] virtutem voluntatis et racionis colligit, et ideo facultas utriusque dicitur
194ra-199vaConradus de Ebrach O. Cist: Lectura super Sententiarum librum 3 (quaestio quaedam, cum opinionibus doctorum)>Questio magistri Cuonradi de Ebracho Ordinis Cysterciensis<[U]trum anima Christi beata in eterna dei sapiencia cognoscat omnia cognoscibilia. Et arguitur quod non, quia sic sequitur quod sciencia anime Christi …–…
[198vb:]
patet per conclusionem ultimam 2i articuli quid sit dicendum.
>Et sic sit finis huius questionis per magistrum Cůnradum de Ebraco Cystercien. Ordinis<[C]irca materiam precedentis questionis doctores varias et contrarias opiniones ponunt scilicet de sciencia anime Christi …–…
neutrum autem est de potencia intellectiua
- Stegmüller, Rep. sent. 1, S. 71-73 Nr. 170 (diese Hs. genannt).
200ra-201vaIohannes de Basilea OESA: Lectura 3 d. 5-6 q. 3[U]trum natura diuina in suppositio uverbi nature humane unito sic sit incarnata quod nulla racio probabilis vel supponibilis eius natura assumpte realiter …–…
Ex istis patet questionis pars affirmativa vera et solucio racionum patet ex dictis
204ra-va[U]trum si Adam non peccasset adhuc deus incarnatus fuisset. Et arguitur quod sic quia alias anima christi non fuisset ab eterno predestinata …–…
ubi habundavit delictum superhabundavit et gracia
Kompilation; Conclusio 1 = Ioh. de Basilea, lectura 3 d. 7-9 q. 4 concl. 1, Conclusio 2 = Thomas de Aquino
206ra-207vbIohannes de Basilea OESA: Lectura 3 d. 18 q. 8>Utrum anima Christi in primo instanti sui etc.<[U]trum anima Christi in primo instanti sui esse per electivam
amoris in deum conversionem et suam preciosam passionem meruerit de condigno premium infinitum …–…
et qualiter negari, et hoc de ista questione
209ra-211rbIacobus de Altavilla O. Cist: Quaestio de conceptione beatae Mariae>De concepcione virginis gloriose.<[U]trum virgo gloriosa fuerit in originali peccato concepta. In hac questione sunt multe distensiones et discordie inter doctores modernos …–…
in peccatis actualibus quod nullus diceret. Cum addit quod si dicatur/ [bricht ab]
Autor Iacobus de Altavilla nach einem Brief von Charles Balic O. F. M.
Provenienz der Handschrift:
Predigerkloster (Basel)
Erwerb der Handschrift:
Aus dem Dominikanerkonvent Basel: AvIste liber est fratrum Ordinis Predicatorum Basilensium; BrFrater Felix Fabri 1466; 1r Conspectus zum Teil von der Hand des Heinrich Schretz, Titel von Christian Wurstisen, alte Signatur "F T 4"; Cr quer, rot durchgestrichen B 10. Questiones super Secundum sentenciarum et super 4m. Vgl. Schmidt Nr. 73.
Bibliograph. Nachweise
Schmidt, Philipp. - Die Bibliothek des ehemaligen Dominikanerklosters in Basel. In: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde. - Basel. - Bd. 18 (1919), S. 160-254, hier S. 195, Nr. 73.
Steinmann, Martin. - Unpublizierte Beschreibung, ca. 1976 (zugänglich im Sonderlesesaal).
Literatur
Hostetter, Erich. - Studien zur Metaphysik und Erkenntnislehre Wilhelms von Ockham. - Berlin/Leipzig 1927, S. 2.
Marcolino, Venício. - Leben und Schrifttum des Augustinereremiten Johannes von Basel, in: Augustiniana 53 (2003), S. 319-381.
In Mirador öffnen
Thumbnails